Najstarsza pieśń religijna, dokładnie pieśń Maryjna z poetyckim tekstem wraz z melodią to Bogurodzica. Ten polski utwór powstał już w średniowieczu w przełomie XII i XIV wieku. Historia pokazuje, że Bogurodzica pełniła też rolę hymnu Państwowego w Wielkim Księstwie Litewskim. Po dziś dzień śpiewa się ją jako pieśń patriotyczną.
Tekst pieśni: Bogurodzica
Bogurodzica, dziewica, Bogiem sławiena Maryja!
U twego syna, Gospodzina, matko zwolena Maryja!
Zyszczy nam, spuści nam.
Kirielejson.
Twego dziela Krzciciela, bożyce,
Usłysz głosy, napełni myśli człowiecze.
Słysz modlitwę, jąż nosimy,
A dać raczy, jegoż prosimy,
A na świecie zbożny pobyt,
Po żywocie rajski przebyt.
Kirielejson.
Nas dla wstał z martwych syn boży,
Wierzyż w to człowiecze zbożny,
Iż przez trud Bog swoj lud
Odjął diablej strożej.
Przydał nam zdrowia wiecznego,
Starostę skował pkielnego,
Śmierć podjął, wspominął
Człowieka pirwego.
Jenże trudy cirzpiał zawiernie,
Jeszcze był nie prześpiał zaśmierne,
Aliż sam Bog z martwych wstał.
Adamie, ty boży kmieciu,
Ty siedzisz u Boga [w] wiecu,
Domieściż twe dzieci,
Gdzie krolują anjeli.
Tegoż nas domieściż, Jezu Kryste miły,
Bychom z Tobą byli,
Gdzież się nam radują szwe niebieskie siły.
Była radość, była miłość, było widzienie tworca
Anjelskie bez końca,
Tuć się nam zwidziało diable potępienie.
Ni śrzebrzem, ni złotem nas diabłu odkupił,
Swą mocą zastąpił.
Ciebie dla, człowiecze, dał Bog przekłoć sobie
Ręce, nodze obie.
Kry święta szła z boka na zbawienie tobie.
Wierzyż w to, człowiecze, iż Jezu Kryst prawy,
Cirpiał za nas rany,
Swą świętą krew’ przelał za nas krześcijany.
O duszy o grzeszne sam Bog pieczą ima,
Diabłu ją otyma,
Gdzie to sam kroluje, k sob[ie] ją przyma.
Maryja dziewice, prośmy synka twego
Krola niebieskiego,
Haza nas huchowa ote wszego złego.
Amen tako Bog daj,
Bychom szli szwyćcy w raj.
Nagranie audio
Więcej informacji na temat utworu Bogurodzica
Utwór Bogurodzicy składa się z dwóch zwrotek. Pierwsza skierowana jest do Najświętszej Maryi Panny, a druga do Jezusa. Słowa zostały dobrane do istniejącej melodii, którą zapisali benedyktyni.
Bogurodzica była śpiewana podczas mszy jako taki komentarz do liturgii w języku łacińskim. Pieśń ta była bardzo trudna do wykonania, dlatego nie śpiewali jej wszyscy wierni, a wyszkolony chór chłopców. Bogurodzica ma nieznanego autora. Legendy głoszą, że jest nim święty Wojciech, jednak nie ma podstaw żeby tą informację traktować jako pewną. Nie da się też określić jednoznacznie miejsca jej powstania.
Pieśń Bogurodzica nie jest łatwa, jej wykonanie i słuchanie pobudza naszą wyobraźnię. W XV wieku do oryginalnego tekstu dopisano kolejne dwie zwrotki. Mają one charakter modlitewny i okolicznościowy. Dzięki nim pieśń staje się poniekąd literackim utworem, jest pieśnią rycerską, która dodawała otuchy rycerzom. Według Jana Długosza, śpiewaną ją podczas bitwy pod Grunwaldem. W owych czasach pieśni religijne zaczęły przeplatać się z rycerskimi.
Bogurodzica uzyskała miano pieśni religijno-patriotycznej. Słowami Bogurodzicy dochodzi się do Matki Chrystusa i dociera do samej Trójcy Świętej. Dotyka strony metafizycznej. Jest modlitwą i wszelkiego rodzaju obcowaniem duchowym z Bogiem. W pieśni wykorzystano wersy, rymy, paradoksy, antytezy i paralelnie budowane wersy. Została zbadana przez wielu uczonych i zgodnie stwierdzono, że jest wyrafinowanym tekstem poetyckim. Zwięzła treść i środki stylistyczne zapisują ją jako utwór lapidarny. Jest ułożona wierszem intonacyjno-zadaniowym. W tekście znaleźć można wiele archaizmów:
- słowotwórczych,
- leksykalnych,
- fleksyjnych,
- składniowych,
- fonetycznych.
Jedna z moich ulubionych piosenek, która zawsze porusza moją patriotyczną część duszy. Jakoś tak zawsze czuję, kiedy patrzę na słowa bogurodzicy ten wiatr dziejów i jakąś część polskiej duszy zawartej w tych słowach. Bogurodzica to także piękny utwór literacki, który cenię szczególnie. Bogurodzica tekst pieśni powinien być znany wszystkim młodym obywatelom naszego kraju, niezależnie od poglądów. Cieszę się, że mogę wracać do tego utworu, wyobrażam sobie, jaką dawkę emocji i patriotyzmu niósł on śpiewany w trudnych czasach na pokrzepienie duszy, np. w czasie Powstania Warszawskiego.
„Bogurodzicę” znam od najmłodszych lat. Tę patriotyczną pieśń pokazał mi mój Dziadek. W latach szkolnych „Bogurodzica” pojawiała się podczas najważniejszych akademii upamiętniających ważne wydarzenia z historii Polski. Choć edukację mam już dawno za sobą, to sposób, w jaki słowa „Bogurodzicy” na mnie działają, się nie zmienił. Słysząc tekst „Bogurodzicy” czuję ciarki przebiegające przez całe ciało. Wyobrażam sobie walkę Polaków o niepodległą i silną Polskę. Uważam, że pieśń „Bogurodzica”, wraz z hymnem i „Rotą” powinny być znane przez każdego Polaka.
Ja bym chciał przypomnieć mało znaną powieść Antoniego Gołubiewa pod tytułem „Bolesław Chrobry”. Jest tam piękna, literacka wersja legendy, o tym, że słowa Bogurodzicy napisał św. Wojciech. Oczywiście już wiele lat po lekturze dowiedziałem się, że to tylko legenda, a tekst pieśni Bogurodzica powstał dużo później, ale pamięć o tej książce pozostała. Czasem lubię posłuchać Bogurodzicy w jakiejś dobrej wersji (można znaleźć w Internecie), nasz pierwszy hymn brzmi naprawdę wspaniale w chóralnym wykonaniu, a pieśń Bogurodzica sama trafia wtedy do serca.
Nie ma to jak usłyszeć słowa Bogurodzicy w kościele, ale warto przypomnieć sobie też film „Krzyżacy” Aleksandra Forda i scenę, w której wojsko przed bitwą śpiewa ten piękny hymn. W końcu pieśń Bogurodzica rozbrzmiewała pod Grunwaldem, Warną i na wielu polach bitew, gdzie walczyli nasi rodacy. Bogurodzica to nasza pieśń ojczyźniana, nasz pierwszy hymn narodowy. Dobrze, że tekst pieśni Bogurodzica omawiany jest nadal w szkołach na lekcjach języka polskiego, może młodzież zapamięta ten zabytek polskiego piśmiennictwa.