Boże Narodzenie to święto, które rozgrzewa wiele serc – zarówno osób wierzących, jak i tych, które tylko zachowują tradycje. Skupiając się na samych świętach i przygotowaniach do nich, czasami zapominamy o istocie Adwentu.
Przełomowe w dziejach ludzkości wydarzenie, jakim było przyjście na świat Jezusa Chrystusa, można bowiem świętować nie tylko poprzez obchody wigilijne i 25 grudnia, ale także przez samo oczekiwanie. Adwent może posłużyć jako czas refleksji i postanowień – chodzi w nim o to, byśmy zmieniali się na lepsze, oczekując przyjścia Zbawiciela. Niezależnie od tego, czy wierzymy, czy też nie, warto znać historię i tradycje związane z Adwentem, aby pełniej przeżywać ten zimowy czas zadumy.
Czym jest Adwent?
Słowo adwent pochodzi od łacińskiego adventus, czyli przyjście. Oznacza specjalny okres liturgiczny, podczas którego Kościół dostosowuje nauczanie i Słowo Boże do tematyki oczekiwania na przyjście Jezusa. Zarówno w Kościele katolickim, jak i w niektórych wyznaniach protestanckich, Adwent jest początkiem nowego roku liturgicznego. To dlatego, że cały rok liturgiczny ma chronologicznie opowiadać najważniejsze wydarzenia historii zbawienia i rozwoju Kościoła. W czytaniach adwentowych pojawiają się między innymi fragmenty z Księgi Izajasza, traktujące o proroctwach związanych z nadejściem Mesjasza.
Jak kształtował się Adwent
Historia Adwentu zaczyna się około II połowy IV wieku, kiedy to chrześcijanie zaczęli obchodzić święto Bożego Narodzenia. Przez pewien czas oczekiwanie miało charakter pokutny – zalecane było codzienne uczestnictwo we mszy świętej od 17 grudnia do 6 stycznia, a później post trzy razy w tygodniu między 11 listopada a 25 grudnia. W Kościele prawosławnym również obecnie przez 40 dni przed Bożym Narodzeniem przestrzega się postu, co wywodzi się z pierwotnej ascezy adwentowej. Były to jednak raczej lokalne zwyczaje, między innymi w Hiszpanii i Francji. Rzymski Adwent, obchodzony od końca VI wieku, był okresem radosnym i nieobejmującym pokuty. Dalsze kształtowanie się tradycji Adwentu doprowadziło do jego jednolitego znaczenia i czasu trwania. Chodzi w nim obecnie o szczególne oczekiwanie na Boże Narodzenie, a także refleksję nad paruzją, czyli powtórnym przyjściem Chrystusa.
Kiedy zaczyna się Adwent?
Oczekiwanie na Boże Narodzenie zaczyna się w czwartą niedzielę od Bożego Narodzenia, licząc wstecz. Chodzi o to, by okres ten obejmował niekoniecznie cztery tygodnie, ale cztery niedziele, bogate w symbole liturgiczne. Pierwsza część Adwentu – dotycząca paruzji – nie ma zatem jednej daty rozpoczęcia, lecz w każdym roku przypada na inny dzień. Druga zaś, związana z oczekiwaniem bezpośrednio na święta Bożego Narodzenia, zaczyna się zawsze 17 grudnia. Sprawdzając uprzednio, kiedy zaczyna się Adwent w danym roku, możemy przygotować wczesne dekoracje i przestrzegać ciekawych tradycji, takich jak kalendarz adwentowy.
W 2019 roku Adwent zacznie się w niedzielę 1 grudnia.
Ile trwa Adwent?
Ze względu na ruchomą datę rozpoczęcia, czas trwania Adwentu jest różny. Minimalnie są to 23 dni, maksymalnie zaś 28. Niezależnie od tego, ile trwa Adwent dokładnie, jest to wystarczający czas, by przybliżyć wiernym najważniejsze w tym okresie postacie biblijne. Należy do nich Maryja, której anioł zwiastował poczęcie i narodzenie Zbawiciela, a także poprzedzający Go Jan Chrzciciel i zapowiadający Jego przyjście prorok Izajasz. Pierwsze dwie niedziele Adwentu przebiegają raczej refleksyjnie, lecz trzecia staje się radosna – wiąże się to ze zmianą koloru szat liturgicznych. Trzecia niedziela Adwentu nazywa się Gaudete i obejmuje radosne czytania związane z nadejściem Mesjasza.
Tradycje i symbole adwentowe
Jako że okres adwentowy poprzedza jedno z najważniejszych świąt kościelnych, jest bogaty w symbole adwentowe i tradycje. Mają one pomóc w przeżywaniu tego czasu i pochylaniu się nad kolejnymi tajemnicami teologicznymi.
Symbole obecne w kościele
Symbolem liturgicznym jest przede wszystkim wieniec adwentowy z czterema świecami. W każdą niedzielę zapalana jest kolejna świeca – kolejno oznaczają one pokój, wiarę, miłość i nadzieję. Sam okrągły wieniec składa się z gałązek choinkowych i symbolizuje krąg życia i nadzieję. Niektóre rodziny układają także domowe świeczniki adwentowe.
W parafiach organizuje się rekolekcje adwentowe, tworzące dodatkową oprawę merytoryczną oczekiwania. Nastawione są zazwyczaj na przemianę życia, zerwanie ze złymi nawykami i pokój w relacjach międzyludzkich. Czasami mówi się o tym, że wraz z Chrystusem wierni powinni narodzić się na nowo – stać się nowymi, lepszymi ludźmi.
Bardzo ważne są również roraty, czyli msze odprawiane tradycyjnie o świcie. Przynosimy na nie lampiony, aby oświetlić wnętrze kościoła podczas pierwszej części rorat. Panuje wtedy bowiem ciemność, symbolizująca zagubienie człowieka bez Boga. Lampiony adwentowe przywodzą na myśl przypowieść o roztropnych i nieroztropnych pannach – roztropne oczekiwały przyjścia pana młodego z zapalonymi lampami oliwnymi.
Aby zachęcić dzieci do udziału w roratach, zbiera się wykonane przez nie papierowe serca z wypisanymi dobrymi uczynkami. Następnie odbywa się losowanie serc – czasami większej ich liczby, a ich autorzy otrzymują nagrody. W innych przypadkach wybierane jest jedno serce, które decyduje o tym, komu zostanie przekazana figura Matki Bożej. Przebywa ona w rodzinie danego dziecka przez cały dzień, aż do kolejnych rorat. Przed figurą rodzina może pomodlić się wspólnie różańcem lub nowenną do Najświętszej Maryi Panny. Można także odprawić bardziej rozbudowaną rodzinną liturgię, obejmującą rozważania Pisma Świętego i śpiewanie pieśni.
Z roratami związany jest jeszcze jeden symbol – świeca, zwana roratką, umieszczana w kościele na prezbiterium lub przy specjalnym ołtarzu poświęconym Maryi. Świecę ozdabia się białą lub niebieską kokardą, która symbolizuje niepokalane poczęcie Matki Bożej.
Warto również wspomnieć o kolorach szat liturgicznych. Kolorem adwentowym jest fiolet, symbolizujący pokutę, pojednanie z Bogiem i z ludźmi oraz przygotowania do świąt. W niedzielę Gaudate można zamienić fiolet na róż – symbol radości.
Zwyczaje kultywowane przez wiernych
Ciekawym zwyczajem jest kupowanie lub własnoręczne tworzenie kalendarzy adwentowych. Zazwyczaj nie obejmują one konkretnego okresu adwentowego, lecz dla uproszczenia – pierwsze 24 dni grudnia. Kalendarze adwentowe dla dzieci mogą być wypełnione słodyczami, a dojrzalszą wersją są kalendarze z kosmetykami lub próbkami alkoholi. Chodzi o to, by każdego dnia otwierać kolejne okienko i odkrywać niespodziewaną zawartość. Zwyczaj ten pozwala cieszyć się Adwentem jako czasem oczekiwania nie tylko na święta, lecz także na prezenty, które otrzymamy od najbliższych.
Zgodnie z zaleceniami Kościoła, kolędy i pastorałki są zarezerwowane dla obchodów Bożego Narodzenia i nie powinny być śpiewane podczas Adwentu. Zamiast nich śpiewa się więc specjalne adwentowe pieśni, które nie wyrażają jeszcze radości z narodzenia Pańskiego, lecz tęsknotę za przyjściem Chrystusa i szczęście z powodu tego, że niedługo oczekiwanie się zakończy. Religijne piosenki mogą być śpiewane tylko w kościele lub także w domu – wszystko zależy od indywidualnych zwyczajów rodziny.
Zbliża się tegoroczny Adwent 2019
Wiedząc, kiedy jest Adwent i jakie tradycje są z nim związane, możemy wprowadzić do swych domów popularne zwyczaje lub stworzyć własne. Kreatywne spędzanie przygotowań do świąt to zawsze dobry pomysł – świecka strona Adwentu przemówi do wielu osób bardziej, niż ściśle religijne zwyczaje.
Jako że Boże Narodzenie jest czasem zjednoczenia i wspólnoty, nie wykluczajmy osób niepraktykujących z adwentowej refleksji i zabawy. Wspólne tworzenie kalendarzy, układanie wierszy i piosenek religijnych może być świetnym sposobem na spędzenie wolnego czasu. Pamiętajmy także, by przed świętami rozwiązać stare konflikty i spróbować pojednać się z osobami, z którymi od dawna nie rozmawiamy. Nawet jeśli nie docenią gestu, będzie to dobry uczynek – ich spełnianie też jest przecież wspaniałą adwentową tradycją, która nie jest zarezerwowana wyłącznie dla dzieci.